Co to jest zachowek i komu się należy?
Zachowek – co to jest? Podstawowe wyjaśnienie
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest ochrona najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed dowolnym rozporządzaniem przez niego swoim majątkiem, zarówno w testamencie, jak i w formie darowizn dokonanych za życia. Jest to pewna forma zabezpieczenia dla osób, które byłyby uprawnione do dziedziczenia ustawowego, ale z różnych powodów mogą zostać pominięte w testamencie lub otrzymać znacznie mniej niż wynikałoby z przepisów. Zachowek nie jest częścią spadku w sensie prawnym, lecz wartością wyrażoną w pieniądzach, obliczoną zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego. Jego wysokość zależy od wartości czystego spadku powiększonego o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Jest to zatem mechanizm korygujący swobodę testowania w celu zapewnienia podstawowego minimum majątkowego dla kluczowych osób w życiu spadkodawcy.
Kto może dochodzić zachowku? Uprawnieni spadkobiercy
Do dochodzenia zachowku uprawnione są ściśle określone osoby, które według przepisów kodeksu cywilnego należą do kręgu najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Są to przede wszystkim jego zstępni, czyli dzieci, wnuki, a nawet prawnuki, niezależnie od tego, czy dziedziczą na podstawie ustawy, czy testamentu. Kolejną grupą uprawnionych jest małżonek spadkodawcy. Warto zaznaczyć, że prawo do zachowku przysługuje również rodzicom spadkodawcy, ale tylko w sytuacji, gdyby nie było żyjących zstępnych (dzieci, wnuki itp.) ani małżonka. Inne osoby, takie jak rodzeństwo, dziadkowie czy dalsi krewni, nie mają prawa do zachowku. Podobnie, osoby, które zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne dziedziczenia lub odrzuciły spadek, również tracą możliwość ubiegania się o zachowek.
Jak obliczyć należny zachowek?
Wysokość zachowku – kiedy połowa, a kiedy dwie trzecie udziału?
Wysokość należnego zachowku jest ściśle powiązana z tym, jaki udział w spadku przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Co do zasady, zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu, gdyby dziedziczenie odbywało się zgodnie z ustawą. Istnieje jednak ważny wyjątek od tej reguły: jeśli osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy, jej zachowek jest wyższy i wynosi dwie trzecie udziału spadkowego, który przysługiwałby jej przy dziedziczeniu ustawowym. Ta różnica ma na celu zapewnienie większej ochrony osobom, które ze względu na swój wiek lub stan zdrowia mogą być bardziej narażone na trudności finansowe po śmierci spadkodawcy.
Obliczanie zachowku: jakie darowizny są brane pod uwagę?
Do obliczenia podstawy zachowku bierze się pod uwagę nie tylko wartość aktywów wchodzących w skład spadku w momencie śmierci spadkodawcy, ale również wartość niektórych darowizn dokonanych przez niego za życia. Kluczowe jest rozróżnienie, które darowizny wliczają się do tzw. substratu zachowku. Generalnie, do obliczeń włączane są darowizny oraz zapisy windykacyjne, które zwiększyły majątek spadkobierców lub innych obdarowanych. Jednakże, istnieją pewne wyłączenia. Nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, czyli takich, które mają charakter drobnych gestów i są powszechnie akceptowane w relacjach rodzinnych. Ponadto, z obliczeń wyłącza się darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami, które miały miejsce ponad dziesięć lat wstecz od otwarcia spadku. Wartość darowizny do obliczenia zachowku ustala się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku, co może wpływać na ostateczną kwotę.
Wartość spadku a zachowek – jak ustalić podstawę obliczeń?
Podstawą do obliczenia należnego zachowku jest tzw. substrat zachowku, który stanowi czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Aby prawidłowo ustalić tę wartość, należy najpierw określić skład masy spadkowej – czyli wszystkie aktywa pozostawione przez zmarłego. Następnie od wartości tych aktywów odlicza się istniejące długi spadkowe, koszty związane z przeprowadzeniem postępowania spadkowego (np. koszty pogrzebu, koszty postępowania sądowego) oraz ewentualne zapisy zwykłe. Uzyskana w ten sposób czysta wartość spadku jest następnie powiększana o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych, które podlegają wliczeniu zgodnie z zasadami opisanymi wcześniej. Dopiero od tej powiększonej kwoty oblicza się wskazany w przepisach ułamek (połowę lub dwie trzecie) należnego zachowku.
Roszczenie o zachowek – kiedy i od kogo można żądać zapłaty?
Od kogo można żądać zapłaty zachowku?
Roszczenie o zachowek można skierować do osób, które faktycznie odniosły korzyść majątkową ze spadku lub darowizn spadkodawcy. Przede wszystkim są to spadkobiercy testamentowi, czyli osoby powołane do spadku na mocy testamentu, które otrzymały spadek w całości lub części. Zachowek można również żądać od zapisobierców windykacyjnych, czyli osób, na których rzecz spadkodawca w testamencie uczynił zapis windykacyjny (przeniesienie konkretnego prawa majątkowego). W sytuacji, gdyby spadkobiercy testamentowi lub zapisobiercy windykacyjni nie byli w stanie zaspokoić roszczenia o zachowek, można je skierować do osób, które otrzymały od spadkodawcy darowizny, w granicach ich wzbogacenia. Warto pamiętać, że w przypadku spadkobiercy, który otrzymał więcej niż wynikałoby z dziedziczenia ustawowego, jego odpowiedzialność za zachowek jest ograniczona do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Przedawnienie roszczenia o zachowek – jak długo można czekać?
Zgodnie z polskim prawem, roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu po upływie określonego czasu. Termin przedawnienia wynosi pięć lat. Okres ten biegnie od momentu otwarcia spadku, czyli od daty śmierci spadkodawcy, lub od daty ogłoszenia testamentu, jeśli dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu. Oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku ma pięć lat na zgłoszenie swojego roszczenia. Po upływie tego terminu, prawo do jego dochodzenia wygasa, a dłużnik (spadkobierca, zapisobierca lub obdarowany) może skutecznie podnieść zarzut przedawnienia. Dlatego tak ważne jest, aby osoby uprawnione do zachowku pamiętały o terminach i odpowiednio wcześnie podjęły kroki w celu jego realizacji, czy to na drodze polubownej, czy też sądowej.
Wyjątki od prawa do zachowku
Wydziedziczenie a zachowek – kiedy można pozbawić prawa do pieniędzy?
Instytucja wydziedziczenia stanowi jeden z przypadków, w których spadkodawca może pozbawić osobę bliską prawa do zachowku. Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi być dokonane w testamencie i opierać się na ważnych przyczynach określonych w kodeksie cywilnym. Spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego, jeśli ten postępuje wbrew zasadom współżycia społecznego w sposób rażący, na przykład poprzez uporczywe naruszanie norm moralnych. Inną przesłanką jest sytuacja, gdy wydziedziczony popełnił przestępstwo przeciwko spadkodawcy lub jego najbliższym, np. dokonał na nich uszczerbku na zdrowiu. Trzecia ważna przyczyna to uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, co może oznaczać brak kontaktu, odmowę pomocy w chorobie czy zaniedbywanie więzi rodzinnych. Należy pamiętać, że wydziedziczenie musi być jasno sprecyzowane w testamencie i uzasadnione, a jego skuteczność może być kwestionowana w postępowaniu sądowym.
Dodaj komentarz